نوشتار حاضر، بخشي از مقاله مطلبي است كه استاد كردواني درباره منابع طبيعي و جاذبه هاي گردشگري كشورمان نوشته و در آن از كوهها، رودها، دشت ها، درياها و درياچه ها، جنگل ها، چشمه ها، كويرها، بيابان ها، آبشارها، تنوع گونه هاي گياهي و جانوري، ميوه ها و نيز انواع انرژي هاي كشورمان به تفصيل ياد كرده است.در اين مقالات قصد داريم جاذبه هايي كه باعث ميشود مردم به تور كوير بروند را بررسي كنيم.
از آنجا كه چاپ تمامي مقاله، به دليل محدوديت صفحات كيهان فرهنگي ممكن نبود، به اقتضاي تخصص و علاقه ويژه استاد به كويرشناسي و نيز مباحثي كه در پيوند با همين موضوع در مصاحبه كيهان فرهنگي با استاد كردواني مطرح شده است، تنها بخش دوم اين مقاله را كه مربوط به جاذبه ها، زيبايي ها و سودمندي هاي دشت هاي مناطق داخلي خشك و بياباني كشورمان است، براي اين شماره برگزيده ايم.
كشورهايي كه در نيمكره شمالي زمين در عرض جغرافيايي 15تا 45 درجه واقع شده اند، در نوار خشك يا بياباني كره زمين قرار دارند (مانند: ايران، عربستان، صحراي آفريقا، امارات متحده عربي و غيره) زيرا در اين عرض جغرافيايي «هواي پرفشار مجاور حاره اي» حاكم است. اين هواي پرفشار با دو اثر و ويژگي خود به هر منطقه اي كه بوزد، مانع بارندگي مي شود: پراكنده كردن هوا و ندادن امكان صعود به آن. به طور كلي اينطور مي توان گفت، آن هوايي ايجاد بارندگي مي كند كه ناپايدار باشد يعني امكان صعود را داشته باشد، سرد بشود تا ذرات ابر بتوانند سرانجام به صورت ريزش هاي جوي (باران، برف و تگرگ) به سطح زمين بريزند. هواي پرفشار چنين امكاني را نمي دهد. كشور عزيزمان (ايران) كه تقريباً در عرض جغرافيايي 25تا 40درجه شمالي قرار دارد، درست در داخل يا بهتر بگوييم در مغز و هسته اين عرض جغرافيايي بوده و لذا تحت تأثير شديد هواي پرفشار مجاور حاره اي واقع شده است و لذا مي بايست سراسر آن داراي آب و هواي خشك و بياباني و فقير از لحاظ بارندگي مي شد، مانند: امارات متحده عربي و ديگر شيخ نشين هاي خليج فارس، عربستان، صحراي آفريقا و غيره. اما خوشبختانه، در طول دوره زمين ساختي يا تكامل كره زمين در محدوده كشور ما، دو پديده اتفاق افتاده يا عوارض طبيعي به وجود آمده كه در بسياري از مناطق آن، اثر بسيار نامطلوب هواي پرفشار مجاور حاره اي و نيز بادهاي آليزه كه آن هم در همين عرض هاي جغرافيايي باعث خشكي آب و هوا مي شود، از بين رفته و ايران داراي انواع يا تيپهاي مختلف آب و هوا و از اين لحاظ يك كشور تقريباً استثنايي در جهان شده است. يكي از اين دو پديده خشك شدن درياها ولي باقي ماندن دو دريا در شمال و جنوب كشور است (درياي خزر در شمال، خليج فارس و درياي عمان در جنوب) و ديگري، چين خورده و كوهستاني شدن قسمت اعظم آن است.
- منابع طبيعي تجديد شوند
اگر به تور كوير برويد خواهيد ديد كه در مناطق دشتي بويژه نواحي خشك و بياباني، منابع طبيعي تجديد شوند يا معادن تجديدپذير بسياري در مساحت و قطعات كوچك و بزرگ وجود دارند، مانند انواع نمك هاي انواع كويرها (نمكزارها) يا ماسه هاي بادي به صورت رشته تپه هاي طولي شكل به هم پيوسته كه طول آنها تا 200كيلومتر و ارتفاع آنها «ماسه بادي انباشته شده» تا 475متر هم مي رسد، مانند ماسه ها يا رشته تپه هاي ماسه اي واقع در شرق لوت كه به ريگ يلان معروف است و همينطور ديگر رشته تپه هاي ماسه اي به هم پيوسته كشور مانند ريگ جن (در جنوب دشت كوير)، ريگ شتران(بين طبس و يزد) ريگ دهلي (سرراه بم به سمسور در بلوچستان) ريگ اسپكه در بلوچستان، ريگ كاشان (آران و بيدگل) و ديگر رشته تپه هاي ماسه اي طولي (ريگها). اما در مناطق مختلف خشك و بياباني ديگر انواع تپه هاي ماسه اي به اشكال مختلف (هلالي شكل، شمشيري شكل و غيره) وجود دارند كه هم از اشكال زيبا برخوردارند و هم تمام نشدني (منابع طبيعي تجديد شونده)اند زيرا جايگزين مي شوند، يا از بين نمي روند. تپه هاي ماسه هاي بادي، هم زيبا هستند و هم موارد استعمال گوناگون دارند. تاكنون حدود 20مورد استفاده از ماسه بادي كشف شده است. بنابراين، ماسه هاي بادي هم از منابع مهم اقتصادي (منابع طبيعي تجديد شونده) و هم از عوامل مهم و اشكال زيباي جاذبه توريستي هستند، ضمن آن كه تپه هاي ماسه اي محل اسكي بياباني نيز هستند.
در نواحي خشك كشور، انواع مختلف كويرها (نمكزارها) وجود دارند كه تمام نشدني (تجديدپذير) هستند (برخلاف معادن نمك كوه (گنبدهاي نمكي) كه تمام شدني (ثروت هاي طبيعي) هستند. كويرها يا نمكزارها از انواع مختلف املاح و به اشكال گوناگون و قطعات مختلف در مناطق مختلف كشور ما وجود دارند، كه آنها را براساس شكل ظاهري (اشكال قشرهاي نمكي و نوع نمك) نامگذاري كرده ايم، مانند: كويرهاي قشري كه داراي املاح كلرورسديم هستند، كويرهاي چريه كه داراي املاح كلرور كلسيوم و كويرهاي متورم يا پف كرده، كه داراي املاح سولفات سديوم هستند و شوره زارها كه داراي املاح نيترات پتاسيوم اند.
كويرها(نمكزارها) مانند ماسه زارها، ضمن آن كه به دليل داشتن مناظر گوناگون و زيبا از جاذبه هاي مهم توريستي به شمار مي روند با داشتن انواع مختلف املاح، از مهمترين منابع اقتصادي (منابع طبيعي تجديدپذير) نواحي خشك كشور هستند زيرا هر يك از انواع املاح كويرها، موارد استعمال گوناگون دارند، به عنوان مثال سولفات سديوم براي تهيه مواد شوينده، شيشه سازي، كاغذسازي و چندين مورد ديگر استفاده مي شود. با احياء كردن سولفات سديوم به سولفيد سديوم به روش خيلي ساده، از اين ماده بسيار باارزش، براي استخراج فلز از سنگ (سنگ آهن، سنگ مس و غيره) استفاده مي شود. از كلرور سديوم براي مصارف خوراكي انسان و حيوان (نمك طعام) و نيز استخراج نفت و همچنين توليد محصولات پتروشيمي استفاده مي شود. كلرور كلسيوم، جاذب الرطوبه است كه دهها موارد استعمال دارد و خلاصه از نيترات پتاسيوم هم به عنوان يك كود ازته طبيعي استفاده مي شود و هم براي تهيه باروت و ديگر مواد احتراقي، مورد استفاده قرار مي گيرد. در ادامه مطلب با جاذبه هاي بيشتري از تور كوير آشنا خواهيم شد.
چه جاذبه هايي باعث مي شود ما به تور كوير برويم